12:00:00
29/06/2016
Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển ngày 4/10 đã công bố trao giải Nobel Vật lý cho ba nhà khoa học Saul Perlmutter, Adam Riess và Brian Schmidt với "những phát hiện về quá trình nở rộng đang gia tăng của vũ trụ thông qua các quan sát những vụ nổ siêu sao ở khoảng cách cực xa”.
.jpg)
Ủy ban Nobel đã không lộ ra bất kỳ thông tin gì trước khi trao giải thưởng trị giá 10 triệu kronor Thụy Điển (1,5 triệu USD).
Các lời đồn đoán trước đó tập trung vào ba ứng viên Alain Aspect (người Pháp), John Clauser (Mỹ) và Anton Zellinger (Áo). Năm ngoái, Aspect, Clauser và Zeilinger đã giành giải Wolf của Israel, một giải thưởng khoa học cực kỳ danh giá. Các ứng viên khác bao gồm Yakir Aharonov người Israel và Michael Berry người Anh.
Những quan sát của bộ ba nhà khoa học nói trên với các vụ nổ siêu sao tuýp 1 cho thấy các vật thể càng ở xa có vẻ càng di chuyển nhanh hơn, có nghĩa là vũ trụ không chỉ đang giãn nở, mà tốc độ giãn nở của nó không ngừng gia tăng. Những phát hiện mới này hình thành nên nền tảng cho hiểu biết hiện giờ của loài người về nguồn gốc vũ trụ, đồng thời đặt ra rất nhiều câu hỏi khó cho các nhà nghiên cứu tương lai.
Giáo sư Perlmutter, 52 tuổi, hiện đang làm việc ở Đại học Berkeley, California, nhận một nửa giải thưởng. Giáo sư Schmidt, 44 tuổi, thuộc Đại học quốc gia Úc và Riess, 42 tuổi, ở Đại học Johns Hopkins, chia nhau nửa còn lại của giải thưởng.
Giáo sư Schmidt đã có bài phát biểu ngắn từ Úc sau khi biết tin ông được giải. “Cảm giác giống như khi những đứa con của tôi chào đời”, ông nói với hãng tin Anh BBC. “Tôi cảm thấy tay chân run rẩy, rất phấn khích và kinh ngạc”.
Năm 2006, bộ ba này cũng được trao giải Shaw về thiên văn học nhờ những phát hiện của họ.
Giải Nobel vật lý năm ngoái thuộc về các nhà khoa học sinh ở Nga Andre Geim và Konstantin Novoselov với những thí nghiệm đột phá cùng chất liệu graphene, chất liệu bền và mảnh nhất mà loài người từng biết đến.
* Trả lời phỏng vấn RFI nhân sự kiện này, nhà Thiên văn Nguyễn Quang Riệu, nguyên Giám đốc nghiên cứu Đài thiên văn Paris, giải thích về mục tiêu và tầm quan trọng của công trình nghiên cứu vừa được nhận giải Nobel Vật lý 2011:
RFI: Xin kính chào nhà Thiên văn Nguyễn Quang Riệu. Thưa Giáo sư, hôm nay Ủy ban Nobel tại Stockholm đã trao giải Nobel Vật lý 2011 cho ba nhà vật lý thiên văn về công trình nghiên cứu "tốc độ dãn nở tăng nhanh của vũ trụ". Thưa Giáo cụ thể chương trình nghiên cứu này và những khám phá của họ là như thế nào?
Nhà thiên văn Nguyễn Quang Riệu: Ở đầu thế kỷ trước, nhà thiên văn Hubble đã phát hiện được là vũ trụ đang dãn nở. Trong vũ trụ, lực hấp dẫn cuả Newton là lực phổ biến nhất. Vì có lực này mà vật chất trong vũ trụ có xu hướng làm vật chất co lại, nên vũ trụ phải dãn nở chậm dần. Những mô hình vũ trụ học còn coi là vũ trụ có khả năng co lại đến mức cực kỳ nhỏ và cực kỳ nóng để rút cục lại bùng nổ. Trong những năm gần đây, một số nhà thiên văn muốn nghiên cứu quá trình dãn nở của vũ trụ bằng những phương pháp hiện đại.
Họ quan sát một loại “sao siêu mới” tức là một loại sao đang kết liễu cuộc đời bằng cách bùng nổ trong những thiên hà và trở nên rất sáng và quan sát được trong vòng khoảng một tháng. Loại sao phù du này được coi là những ngọn hải đăng mà các nhà thiên văn có thể dùng để thăm dò thật sâu trong vũ trụ. Đặc trưng cuả những ngôi sao siêu mới này là nếu chúng ở cùng một khoảng cách thì có độ sáng như nhau, ngôi sao nào ở xa hơn thì mờ hơn. Cho nên các nhà thiên văn có thể căn cứ vào độ sáng biểu kiến của sao siêu mới để đo khoảng cách của các thiên hà.
Trong quá trình đo đạc, họ rất ngạc nhiên khi tìm thấy là độ sáng cuả sao siêu mới trong các thiên hà lại thấp hơn, tức là các thiên hà lại ở xa hơn là dự đoán. Có nghĩa là đáng lẽ vũ trụ phải dãn nở ngày càng chậm dần do ảnh hưởng của lực hấp dẫn, nhưng thực tế thì vũ trụ lại dãn nở ngày càng nhanh nên làm gia tăng khoảng cách của những thiên hà.
Kết luận là trong vũ trụ dường như có một lực đẩy nào đó chống lại lực hút hấp dẫn và chi phối lực hấp dẫn làm tăng tốc độ dãn nở của vũ trụ. Công trình nghiên cứu quá trình tiến hóa cuả vũ trụ bằng sao siêu mới không những đòi hỏi những kỹ thuật quan sát rất tinh vi mà còn phải có sự cộng tác cuả nhiều nhà thiên văn trên thế giới, sử dụng nhiều kính thiên văn.
RFI: Vậy thưa Giáo sư, tầm quan trọng của khám phá này là như thế nào?
Nhà thiên văn Nguyễn Quang Riệu: Chính Einstein đã từng đưa vào phương trình một hằng số tương đương với một lực đẩy chống lại lực hấp dẫn, nhưng rồi lại phủ nhận ý kiến cuả mình. Ngày nay, các nhà thiên văn quan sát thấy là bức xạ phông vũ trụ phản ánh một vũ trụ nguyên thủy lổn nhổn những khối vật chất mầm mống của những chùm thiên hà quan sát thấy hiện nay.
Các nhà thiên văn dùng kỹ thuật thống kê để xử lý số liệu cuả bức xạ phông vũ trụ để bổ sung kết quả cuả những mô hình lý thuyết. Họ tìm ra là đa phần vũ trụ không phải là vật chất mà lại là năng lượng. Năng lượng này chi phối vũ trụ và được gọi là năng lượng tối, mà bản chất chưa được khẳng định. Có ý kiến cho rằng chính năng lượng tối là nguyên nhân làm gia tăng tốc độ dãn nở vũ trụ.
Trong những thập niên cuối cuả thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, giải Nobel Vật lý đã được trao cho không ít các nhà thiên văn như Penzias, Wilson, Smoot và Mather. Sự trao giải Nobel năm nay cho ba nhà thiên văn Perlmutter, Schmidt và Riess là để tiếp tục vinh danh những công trình khám phá vũ trụ. Bởi vì vũ trụ là một phòng thí nghiệm thiên nhiên vô cùng phong phú.
RFI: Xin cảm ơn nhà thiên văn Nguyễn Quang Riệu.
DỰ ÁN ĐÃ TRIỂN KHAI
